Kraje regionu Morza Bałtyckiego w drodze do zwiększenia skali modernizacji budynków. Jeden cel, różne strategie

Co jest potrzebne do przeprowadzenia udanej fali renowacji w UE? Przede wszystkim dane i ich analiza. Jednym z elementów projektu RenoWave jest ocena dostępności danych dotyczących modernizacji budynków na różnych poziomach w krajach regionu Morza Bałtyckiego. W ramach rozwoju metodologii porównano i oceniono Długoterminowe Strategie Renowacji Budynków (DSRB) siedmiu krajów objętych projektem (Szwecja, Finlandia, Litwa, Łotwa, Polska, Estonia i Niemcy).

RenoWave to projekt finansowany z funduszy Interreg Baltic Sea Region (BSR) mający na celu nawiązanie współpracy między właścicielami domów, firmami budowlanymi, agencjami energetycznymi i władzami publicznymi w celu ułatwienia renowacji budynków wielorodzinnych. Projekt ma na celu między innymi opracowanie rozszerzonego modelu One-Stop-Shop (OSS) odpowiedniego dla krajów regionu Morza Bałtyckiego.

Głównym celem OSS jest wsparcie właścicieli budynków w złożonym procesie renowacji budynków poprzez dostarczenie wszystkich istotnych informacji, a w niektórych przypadkach wszystkich usług bezpośrednio w jednym miejscu. Niestety, w krajach Regionu Morza Bałtyckiego OSS albo nie istnieją, albo nadal oferują usługi w sposób fragmentaryczny. Jednak, by OSS mogły powstawać i rozwijać się, kluczowy jest dostęp do istotnych informacji i danych. Dlatego Długoterminowe Strategie Renowacji Budynków stanowią jeden z kluczowych dokumentów pozwalających zrozumieć wysiłki w obszarze modernizacji budynków i poznać zróżnicowaną sytuację w krajach

Ocena SDRB w krajach partnerskich

Metodologia oceny została zaczerpnięta z badań Joint Research Centre (JRC) (Luca, et al., 2022) oraz Building Performance Institute Europe (BPIE) (Dan Staniaszek, 2020). Strategie zostały porównane w oparciu o ich zgodność z wymaganiami wymienionymi w dyrektywie w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD). Artykuł 2a dyrektywy EPBD (EUR-lex, 2010) wymienia tematy i dane, które należy uwzględnić w strategiach (Tabela 1)
SDRB zostały ocenione przy pomocy skali punktowej od 0 do 5 w oparciu o kryteria dotyczące stopnia, w jakim każdy punkt artykułu 2a dyrektywy EPBD został uwzględniony w SDRB (Tabela 2). Maksymalny łączny wynik dla strategi dla danego kraju mógł wynieść 55 punktów. Tymczasem największy wynik dla każdej z analizowanych części Artykułu 2a Dyrektywy EPBD wynosi 35 (ostatnia kolumna, Tabela 3).

Na początek warto zaznaczyć, że spośród państw UE tylko sześć swoje strategie przedłożyło o czasie (przed marcem 2020 r.), wszystkie pozostałe kraje przesłały dokument po wskazanym terminie, co częściowo wynikało z epidemii COVID i wyjątkowych okoliczności z tym związanych. Zasadniczo można zauważyć, że długoterminowe strategie renowacje budynków były skonstruowane w bardzo różny sposób. Część była zgodna ze strukturą wskazaną w art. 2a, podczas gdy inne były skonstruowane zgodnie ze swoja wewnętrzną logiką, co utrudniało bezpośrednie porównanie dokumentów ze sobą. Cztery z siedmiu krajów, w których toczy się projekt RenoWave (Litwa, Estonia, Niemcy, Finlandia) zawierały w swoich strategiach opcjonalną sekcję poświęconą bezpieczeństwu pożarowemu i zagrożeniom związanym z aktywnością sejsmiczną. Nie oceniano zawartości tej części, ale jej obecność lub brak w strategii.

Mocne i słabe strony dokumentów

Najwyższą ocenę w siedmiu krajach objętych projektem, spośród wszystkich elementów które powinny być zawarte w DSRB otrzymał przegląd krajowych zasobów budowlanych. (punktów 28/35).

Może to wynikać z faktu, że poszczególne kraje regularnie pracują z danymi dotyczącymi zasobów budowlanych w celu monitorowania i skutecznego rozwoju krajowej polityki energetycznej i mieszkaniowej. Jednak sposób opisywania zasobów budowlanych i poziom szczegółowości poszczególnych rodzajów budynków nie jest jednolity we wszystkich dokumentach. Często brakuje informacji na temat budynków niemieszkalnych.

Jednolite podejście do gromadzenia danych budynkowych uprościłoby sprawozdawczość Państwom Członkowskim, a także umożliwiłoby lepszą porównywalność wyników pomiędzy krajami (Luca, u.c., 2022).

Następnie, kraje dobrze poradziły sobie wyznaczeniem planów działania obejmujących środki monitorowania kamieni milowych na lata 2030, 2040 i 2050. Jedynym analizowanym krajem, który nie uwzględnił konkretnych kamieni milowych, były Niemcy. Jednak w niemieckiej strategii zaznaczono, że dane te zostaną określone ilościowo w zaktualizowanej wersji, po dostarczeniu specyfikacji krajowych i europejskich. Innym z powodów, dla których kamienie milowe mogły zostać dobrze adresowane jest fakt, iż aby osiągnąć zgodność z celami Zielonego Ładu, każdy kraj musiał samodzielnie zdefiniować, w jaki sposób będzie działał na rzecz osiągnięcia celów klimatycznych. Poszczególne kraje zastosowały różnorodne metodologie, aby zaproponować kamienie milowe, a najczęściej stosowanymi wskaźnikami były redukcja emisji CO2 i oszczędność energii. Obecność szerokiej gamy wskaźników, podejść i metodologii komplikuje ocenę skuteczności strategii na poziomie UE (Luca, u.c., 2022).

Natomiast w krajowych Długoterminowych Strategiach Renowacji Budynków, nie przedstawiono wystarczających informacji na temat szczegółów ich wdrażania (17/35). Jest to istotne, ze względu na monitorowanie i ewaluację, które umożliwiają doskonalenie przyjętej polityki.

Natomiast w badaniu Buildings Performance Institute Europe (BPIE) (Luca, u.c., 2022) wskazano, że wśród SDRB objętych ich analizą (nie wszystkie państwa członkowskie opublikowały je w czasie trwania badania) bardzo niewiele krajów określiło ilościowo szersze korzyści z modernizacji budynków, co zostało później potwierdzone w publikacji Joint Research Centre (JRC), w której stwierdzono, że tylko połowa państw członkowskich określiła ilościowo szersze korzyści (Luca, et al., 2022). Modernizacje budynkowe są obszarem, który może przynieść szerokie korzyści w obszarach kształtowania polityk i jeżeli nie weźmie się pod uwagę tego aspektu, szansa ta zostanie zaprzepaszczona. W przypadku strategii dla regionów BSR wymieniono następujące korzyści:

• Redukcja emisji CO2
• Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza
• Poprawa zdrowia i wydolności pracowników
• Tworzenie miejsc pracy
• Wzrost PKB
• Wzrost wartości mieszkań
• Zmniejszone wydatki na zasiłki dla wrażliwych gospodarstw domowych

Najbardziej szczegółowe informacje na temat korzyści płynących z renowacji przedstawiono w litewskiej strategii, wymieniając niemalże wszystkie ze wskazanych powyżej rezultatów oraz podając ich ilościowe ujęcie. Natomiast należy zaznaczyć, że w części strategii krajowych brakuje takiego podejścia i nie są wskazywane skonkretyzowane dane dla wymienianych korzyści.

Dobry przykład: Litwa i Finlandia

Litwa (punkty 45/55) przedstawiła bardzo szczegółowy przegląd istniejących zasobów budowlanych oraz kompleksowe i efektywne podejście do modernizacji z rozróżnieniem na typy budynków. Ponadto szczegółowo omówiono dylematy związane z podziałem zachęt, zidentyfikowano niedoskonałości rynku i zaproponowano strategie ich rozwiązania. Przedstawiono również przegląd sytuacji w zakresie ubóstwa energetycznego.

W strategii wspomniano również o istotności integracji inteligentnych technologii OZE i inteligentnego zarządzania budynkami. Z kolei SDRB Finlandii (punkty 36/55) zawiera bardzo kompleksowy i szczegółowy opis aktualnych zasobów i stanu budynków w tym kraju. Omawia, także różnorodne instrumenty z zakresu polityki energetycznej. Promowane jest innowacyjne podejście, które zachęca do korzystania z nowych technologii, a równocześnie dąży się do zwiększenia efektywności energetycznej w większym stopniu niż jest to wymagane.

Dostępność danych kluczem do zwiększenia skali renowacji

Krajowe Długoterminowych Strategiach Renowacji Budynków są jednym z kluczowych polityk odzwierciedlających dostępność danych w poszczególnych krajach. Istnieje możliwość, że do przygotowania DSRB wykorzystywano dane, które nie były publicznie udostępniane, a ich źródło nie są łatwo dostępne.

Dostępność danych odgrywa kluczową rolę w kontekście modernizacji budynków, ponieważ umożliwia zainteresowanym stronom podejmowanie świadomych decyzji i poprawia efektywność projektu. Dostęp do kompleksowych danych na temat konstrukcji budynku, zużycia energii i historycznych zapisów dotyczących konserwacji umożliwia specjalistom z zakresu modernizacji budynków identyfikację potencjalnych obszarów ulepszeń i skuteczne ustalanie priorytetów.

Dostępność do danych ułatwia proces decyzyjny oparty na dowodach, minimalizując ryzyko związane z projektami modernizacyjnymi. Analiza danych, począwszy od modernizacji pojedynczych budynków, aż po modernizację w większej skali (kwartał, dzielnica), umożliwiłaby monitorowanie wpływu inwestycji w różnych sferach, od uzyskanych oszczędności energii i redukcji emisji CO2 po poprawę zdrowia, miałoby to także bezpośredni wpływ na transparentność procesów modernizacji budynkowych. Dzięki, transparentności można by także uniknąć nierównego dostępu do informacji wśród interesariuszy zaangażowanych w proces. Asymetria informacji stanowi dodatkową barierę w zwiększaniu skali modernizacji, ponieważ powoduje brak zaufania i opór wobec procesu.

Brak dostępności danych, a także zróżnicowane metody stosowanych obliczeń, mogą dodatkowo komplikować analizę porównawczą danych istotnych dla procesu renowacji, zwłaszcza dla osób niebędących specjalistami w tej dziedzinie. Na przykład w wielu strategiach stosuje się klasy energetyczne budynków w celu przedstawienia niektórych danych dotyczących zasobów budowlanych. Klasyfikacja energetyczna budynku jest kluczowym elementem systemu certyfikacji energetycznej (EPC). System przypisuje etykietę energetyczną w oparciu o to, jak energooszczędny jest budynek. Nieco ponad 60% państw członkowskich UE stosuje tradycyjną etykietę: A-G, ale część krajów UE wdrożyło inne podejścia, nie tylko wykorzystując inną liczbę klas, ale także wprowadzając podklasy. Różne systemy etykietowania sprawiają, że analiza porównawcza budynków w oparciu o klasy nie jest prosta.

Dalszy kierunek

Podsumowując, SDRB zapewniają krajom UE dobrą orientację w zakresie definiowania krajowych wymogów dotyczących danych budowlanych, a zatem stanowią bardzo ważny krok na drodze do poprawy dostępności danych i opracowania strategii zwiększania tempa fali renowacji. Zgodnie z nowelizacją dyrektywy EPBD, DSRB zostaną zastąpione krajowymi planami renowacji budynków, które będą zawierać konkretne cele w zakresie renowacji do 2030, 2040 i 2050 roku. Krajowe plany renowacji budynków będą aktualizowane co 5 lat. Oczekuje się, że pierwsze projekty krajowych planów renowacji budynków zostaną przygotowane do czerwca 2024 roku.

Plany będą musiały uwzględniać bardziej ambitne cele w zakresie modernizacji budynków. Według przyjętych celów, wszystkie budynki publiczne i niemieszkalne z klasą G w systemie EPC będą musiały zostać poddane głębokiej modernizacji, aby osiągnąć co najmniej klasę F do 2027 roku i klasę E do 2030 roku. Podczas gdy wszystkie niepubliczne budynki mieszkalne z klasą G musiałyby osiągnąć co najmniej klasę F do 2030 r. i klasę E do 2033 r. (CA EPBD, 2023). Ponadto każde państwo członkowskie będzie zobowiązane do utworzenia bazy danych EPC i udostępnienia wymaganych informacji Obserwatorium Zasobów Budowlanych UE (EU Building Stock Observatory), aby Komisja mogła stworzyć kompleksowy przegląd.

Państwa członkowskie mają również zapewnić, aby właściciele, najemcy i zarządcy budynków, uzyskali dostęp do danych swoich systemów budynkowych (Wilson, 2022). UE opracowuje różne wskaźniki w celu poprawy analizy porównawczej zasobów budowlanych w państwach członkowskich, z jednoczesnym śledzeniem postępów w działaniach na rzecz klimatu. Przykładem jest EU Buildings Climate Tracker, który jest indeksem składającym się z sześciu wskaźników i stanowi narzędzie oceny postępów UE w kierunku neutralności klimatycznej. Indeks ten będzie również kształtowany i znajdzie odzwierciedlenie w zmianach dyrektywy EPBD.

Odniesienia:

• BUILD UP. (2022). EU Buildings Climate Tracker.
• CA EPBD, D. D. (2023, August). Retrieved from https://confluence.external-share.com/content/267c175a-32e9-4999-965f-b007aea1b59e?sortChildren=tree
• Dan Staniaszek, J. K. (2020). A review of Member States Long Term Renovation Strategies. e Buildings Performance Institute Europe (BPIE). Retrieved from https://www.bpie.eu/wp-content/uploads/2020/09/LTRS-Assessment_Final.pdf
• EUR-lex. (2010). Directive 2010/31/EU of the European Parliament and of the Council of 19 May 2010 on the energy performance of buildings (recast). Retrieved from https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:02010L0031-20210101
• Luca, C., Daniele, P., Paolo, Z., Carmen, M., Marina, E., Tiago, R. S., . . . Sofia, T. T. (2022). Assessment of first long-term renovation strategies under the Energy Performance of Buildings. JRC. doi:10.2760/535845
• Wilson, A. (2022). Revision of the Energy Performance of Building Directive. European Parliamentary Research Service. Retrieved from https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/698901/EPRS_BRI(2022)698901_EN.pdf

Autorka: Karine Jegiazarjana, Housing Initiative for Eastern Europe (IWO)